Woorden en Termen

1. Verklarende woordenlijst

AanhelenRepareren in oorspronkelijk profiel
AfdeklijstHellend bovenvlak van een muur, tegen inwatering
AfzaatHellend bovenvlak van een horizontale lijst van een dorpel
AjourOpengewerkt decoratief houtsnij- of beeldhouwwerk
Absis, apsisNisvormige, halfronde of veelhoekige afsluiting van koor, schip of beuk van een kerk
ArcadeReeks van bogen, rustend op pijlers of zuilen
AttiekVerhoging boven kroonlijst
BaanderDubbele inrijdeur in een bedrijfsruimte van een boerderij
BakgootRechthoekige houten of zinken goot
BakhuidHardere buitenkant van baksteen
BalustradeBorstwering, afzetting van balkon
BasementDe voet van een zuil, pilaster of pijler
Bel-etageEerste verdieping of hoofdetage, te bereiken via trappartij
Beschieting of beschotBetimmering van planken
BeukRomp van een kerkgebouw. Onderscheiden worden midden- of hoofdbeuk, zijbeuken en dwarsbeuken
BlokgootHouten goot, gemaakt door uithollen (uitdisselen) van een plaat
BoeiboordOpstaande kant van een dakgoot/daklijst
BovenlichtRaam boven deur, of het bovenste venster van een raam
CanneluresHolle verticale gleuven
Capillaire werkingOpzuigen van water in spleet of porie
ConsoleHouten of stenen ondersteuning
CordonlijstUitspringende horizontale lijst langs een gevel
DagkantZijkant van een muuropening (binnen of buiten)
Dakschild/dakvlakSchuin aflopend vlak van een dak
DakspoorVerticaal van voet tot nok geplaatst stuk hout dat de dakbedekking draagt door middel van latten of dakbeschot
DeurkalfHorizontaal balkje tussen deur en bovenlicht
DiefijzersMetalen tralie- of hekwerk in kozijnen van vensters
DodekopRode kleurstof met veel ijzeroxide
DokenIJzeren bevestiging van natuursteen
Doorzalend dakDakschild met een lichte knik naar binnen
DorpelDe horizontale delen van een deur of raamkozijn
DriepasGeometrisch motief in bijvoorbeeld venstertop of nis (met de vorm van een klavertje-drie)
DruppellijstUitspringende lijst voor afdruppen van hemelwater
DuimRonde pen als draaipunt voor een geheng
ErkerUitbouw aan een gevel
EzelsrugMetselconstructie als afwaterende afdekking van gevelvlakken, tuin- en erfmuren
FrontonDriehoekige bekroning van gevel, poortje of venster
GalerijOverdekte, door zuilen ondersteunde gang
GalmbordHouten bord in galmgat, dat het geluid mee naar buiten leidt
GalmgatSmalle opening in muur van een toren ter hoogte van de klokken, waarin schuin geplaatste galmborden het geluid van de luidende klokken naar buiten leiden
GehengGesmeed ijzeren blad waaraan luik, raam of deur hangt
GepotdekseldGedeeltelijk over elkaar gespijkerde planken om inwatering tegen te gaan
Gesmoorde panBlauwgrijze pan. De kleur ontstaat door afsluiten van zuurstof na het bakken
GootklosBalkje ter ondersteuning van de goot
GootlijstGeprofileerd boeiboord van dakgoot, veelal van een lijstgevel
GordingHouten ligger aangebracht in de lengterichting van de kap, waarvan twee zijden evenwijdig zijn aan het dakvlak
GritstralenBewerken met fijn zand onder hoge druk
HanenbalkHorizontaal verbindingselement tussen twee daksporen, die tegenover elkaar staan (ook ‘haanhout’ of ‘haanbalk’)
HardsteenFossielenrijke, blauwgrijze harde kalksteen, veelal uit België
HemelwaterafvoerPijp waardoor regenwater wordt afgevoerd
InboetwerkSlechte stenen/dakpannen vervangen door goede
KapbergHooiberg, voorzien van een (rieten) kap
KapiteelBekroning van een zuil, pilaster of pijler, veelal voorzien van beeldhouwwerk uit een bepaalde stijlperiode
KeperOntmoeting van twee dakvlakken (nok- en hoekkepers)
Keulse gootGoot die het hemelwater binnendoor, over de zoldervloer, van een zakgoot tussen twee dakvlakken naar een buitengoot voert
Klauwstuk of vleugelstukUit- en ingezwenkt zijstuk, paarsgewijs aan weerszijden van de hals van een gevel of dakkapel
KlokgevelKlokvormige gevelbeëindiging
KlokkenstoelStellage waarin een of meer klokken zijn opgehangen
KlosUit de muur stekend houten of gemetseld blokje ter ondersteuning van uitstekende delen, bijvoorbeeld dakgoot (een simpele console)
KnieschotKniehoge afscherming van de dakvoet op zolders
KoorHet veelal aan de oostzijde van de (voormalige) r.-k. kerk gelegen gedeelte, waar het hoofdaltaar zich bevindt
Korbeel1. Krom stuk hout, 2. Kromme schoor tussen een verticaal en een horizontaal onderdeel van een houtconstructie, 3. Frans corbeau=balksteen
KozijnOmlijsting van hout, steen of ijzer om een ingang of opening om raam, deur of luik te bevestigen
KozijnstijlDe verticale delen van een deur- of raamkozijn
KroonlijstUitspringende lijst die gevel aan bovenzijde afsluit
KruisgewelfTwee halfronde, elkaar kruisende tongewelven
KruiskozijnEen door een middenstijl en tussendorpel gevierendeeld kozijn
KruisribgewelfGewelf waarbij ribben zijn gemaakt op de kruising van de tongewelven
LadderhaakDakverankering voor bevestiging van veiligheidsgordels en voor de beveiliging van ladders op daken, loopplanken, werkplatforms en dergelijke
LaddervensterVenstertype waarbij de roedenverdeling doet denken aan de sporten van een ladder
LambriseringWandbetimmering, vaak van panelen, aangebracht tegen het onderste gedeelte van de muur
LantaarnOpengewerkte verticale geleding van een toren
LateiDraagbalk boven gevelopeningen
LeiKleine dunne plaat, uit leisteen gekloofd en gehakt, gebruikt als dakbedekking. Dat kan in een schubdekking (in schuin oplopende lijnen) of in zogenoemde Maasdekking (in dubbele dekking elkaar overlappend)
LeipanPlatte dakpan of daktegel
LessenaarsdakDak voorzien van slechts één hellend dakvlak of dakschild
LeugenaarHet gedeelte van de constructie achter een verhoogde voorgevel (meestal lijstgevel), dat het pand hoger doet lijken dan in werkelijkheid het geval is. Een typisch Amsterdamse benaming
LiggerOndersteunende balk
LisenenVerticale, enigszins uit de muur vooruitspringende banden met een decoratieve, geleidende functie
LoggiaInpandig balkon
LuifelEen plat uitgebouwd afdak, meestal tegen de gevel boven de deur
MakelaarOorspronkelijk een constructief onderdeel van het dak (verticale steunbalk); sinds de 19e eeuw een decoratief element van de nok aan de voorgevel
Meetboutjes / scheurmetersBoutjes om scheurvorming te meten
MestdeurKleine deur in zij- of achtergevel van boerderij, voor afvoer van de mest
MuurankerSmeedijzeren staaf om balken en stijlen aan muren te bevestigen en deze te vrijwaren van uitwijken. Bestaat uit zogenoemde ‘strop’ en ‘schieter’. Een muuranker kan recht, S-, X- of Y-vormig zijn. Soms zeer rijk bewerkt
NestenUitsparingen in een balk voor andere balk
NeutBlokje steen waarop de kozijnstijl rust
NokHorizontale snijlijn van twee dakvlakken, bovenste rand van een dak
NokvorstBolle dakpan voor dekking van de nok
Oeil de boeufKlein rond, ovaal of achthoekig daklicht (Frans: koeienoog)
OverkragingOverstekende, gemetselde steenlagen ter ondersteuning van een muurverzwaring of uitspringend bouwdeel
OverstekBouwdeel dat vooruitsteekt t.o.v. het eronder gelegen deel
PaneelRechthoekig vlak in een omlijsting, toegepast in deur of wand
PatinaBeschermende oxidatielaag op metaal, of ouderdomskenmerk op baksteen of natuursteen
PilasterVierkante halfzuil of klassieke zuil met een basement en kapiteel
PlintLage lijst onderlangs muur of wand (zowel binnen als buiten)
PlintplaatNatuurstenen plint tegen metselwerk
PortaalOnmiddellijk aan een ingang grenzende ruimte, waardoor men een ruimte binnenkomt
PuntgevelGevel eindigend met een driehoekig bovendeel
RaamGedeelte van venster waarin het glas is gevat
Risaleren (risaliet)Het vooruitspringen van een gevelvlak (vooruitspringend deel van een gevel)
RoedenLatwerk als raamverdeling, waarin glas is geplaatst
RollaagReeks van gemetselde stenen op hun kant (vaak halfsteens hoog) als afdekking of laag onder een kozijn
RondhoutNiet-verzaagd hout
SchipHoofdruimte van een kerk
SchuurbergHooiberg met stenen of houten onderbouw (schuur)
SierankerMuuranker bewerkt met motieven als bloemen o.i.d.
SnijraamVan (rijk) houtsnijwerk voorzien bovenlicht boven een deur
SnijvoegDunne voeg die aan beide zijden strak gesneden is
SouterrainVerdieping die gedeeltelijk lager ligt dan de begane grond maar geen kelder is (voor bewoning of bergplaats)
SpantbalkHorizontale balk of bint in kapgebint of spant
SpeciebaardTussen stenen uitpuilende (overtollige) specie
SpeklaagBand van natuursteen als afwisseling in het metselwerk van baksteen
SpoorZie dakspoor
SteekkapKap die insnijdt op een grotere kap
SteunbeerVerticale gemetselde muurverzwaring om de zijwaartse druk van de kap en eventuele gewelven op te vangen
StolpboerderijVierkante boerderij met piramidedak (Noord-Holland boven het IJ)
StrengperssteenMachinale baksteen gemaakt met strengpers
TongewelfHalfronde overwelving van een ruimte
TopgevelGevel met een in een punt uitlopend geveldeel
TrapgevelGevel waarvan de top trapsgewijs versmalt
Tuile-du-nordMachinaal vervaardigde vlakke dakpan met aan één zijkant een bolle rand die over de aangrenzende pan komt te liggen
TuitgevelModel=puntgevel maar met een horizontale rechthoekige basis en een top eindigend in een smalle rechthoekige hals
TufsteenZacht vulkanisch gesteente uit de Eiffel
UitbuikenBolle vervorming van muren op zwakke plekken
UitkragenGeleidelijk overstekend uitmetselen van steenlagen
VergaarbakVerzamelbak tussen goot en hemelwaterafvoer
Verzepen (verkrijten, verpoederen)Overgaan van verf in losse poeder – een teken van veroudering
VierpasZie de driepas, maar dan in de vorm van een klavertjevier
VoetBasement of plint van muur of onderste deel van dak etc.
WapeningVersterking van materiaal tegen trekken en scheuren
WaterbordHouten plank die langs een houten topgevel de naad tussen windveer en pannen afdekt
WenkbrauwUitkragende decoratieve band aan de bovenzijde van een deur of venster
WindveerPlank aan de zijkant van pannen- of rietbedekking
ZaalkerkEenbeukige en rechthoekige kerk
ZakgootGoot tussen twee dakvlakken
ZalingDe gootconstructie aan de ‘hoge’ kant van een dakdoorbreking in een dakschild, bijvoorbeeld bij een schoorsteen – ook wel zalinggoot genoemd
ZettingHet ’tot rust komen’ van metselwerk
ZuilKolom op een voetstuk of basement, bekroond door een kapiteel
ZwikHet hoekstuk tussen een boog en de rechthoekige omlijsting waarin deze is gevat

2. Bouwkundige termen

1Blokkeel41Oor
2Boezem42Panlat
3Bolkozijn43Plint
4Daklijst44Poer
5Daktegel45Raveelbalk
6Dekbalk46Raveling
7Diefijzer47Roede
8Drieklezoor48Rollaag
9Ezelsrug49Rooilijn
10Fliering of wormplaat50Schoor
11Geheng51Schouder
12Grindboog52Schouw
13Haanhout53Schuifvenster (empire)
14Haardpot54Segmentboog
15Haardsteen-ensemble55Sieranker
16Hanekam56Sleutelstuk
17Hoekketting57Spantjuk
18Kaarsnis58Speeltrap
19Kalf59Spitsboog
20Kelderlicht60Sporenpaar
21Kinderbint61Staande tand
22(Klis)klezoor62Staand verband
23Kloostervenster63Steektrap
24Korbeel64Steensponning
25Korfboog65Steunbeer
26Krommer66Stootbord
27Kroonlijst67Stoomlaag
28Kruisvenster68Strijkbalk
29Kruisverband69Tongewelf
30Latei70Trapgevel
31Lijstgevel71Tuitgevel
32Middendorpel72Tweelichtvenster
33Middenstijl73Versnijding
34Moerbalk74Vloerdelen
35Muuranker75Vorstpan
36Muurplaat76Wang
37Muurstijl77Waterlijst
38Negge78Windschoor
39Nokgording79Wisseldorpel
40Nokstijl  
Met subsidie van: